(En el día de su aniversario, redondo como 60, Afonso Vázquez Monxardín nos obsequió con este artículo enviado que rescata una poesía para la reflexión sobre los políticos, digna de leerse y releerse porque pese al tiempo transcurrido parece que “hay cosas que no permanecen”. Pues para acompañar el texto adjunto fotografía hecha del primer tomo de la edición primera del Teatro Crítico de 1765, que fue propiedad de Benito Fernández Alonso y hoy lo es de este servidor gracias a la generosidad de una amada madre con motivo de celebrar mi medio siglo vivo -no pudo hacerme mejor regalo, desde luego-). Y ahora, ahí va lo de Afonso.
UNHA POESÍA FEIJONIANA CONTRA OS POLITICOS,
por Afonso Vázquez-Monxardín
Cando Ourense quere entrar na modernidade (adecentar a cidade e erguer estatuas en remozados espazos públicos recén parquizados) máis que mediada a década de 1870 logo do triunfo defintivo do estado liberal moderado, pensa no Padre Feijoo. O ilustrado máis grande de España, nacido en Casdemiro, alá onde o Pereiro se debruza sobre o río Miño, sen dúbida era a figura máis grande que levaba dado a cultura e as letras ourensás de todos os tempos. Sabíano todos e non había dúbidas. Por iso a primeira mostra da actualización estética da cidade será o erguemento da estatua do Padre Feijoo –magnífica, por outra parte- no medio da Praza denominada desde 1861 de Isabel a Católica, no extremo norte do vello tecido urbano, ao remate da rúa do Instituto e á esquerda da Rúa de San Miguel, pouco antes de chegar á do Progreso. Todas as forzas vivas participan na festa. Autoridades e público unen os seus recursos para a lembranza. Sabemos que popularemente –nunca de xeito adminstrativo e legal- adquiriu o nome de “xardíns do Padre Feijoo” ou máis propiamente “jardinillos del Padre Feijoo”, aínda que ostentase –e ostente- o nome legal de Plaza de Eugenio Montes, cando deixaron reducidada á católica maxestada- á rúa urinario de hoxe en dia.
Poucos anos despois, na primeira grande ampliación da cidade ao sur, abriase a rúa que servirá de conexión do Centro Provincial de Instrución –hoxe IES Otero Pedrayo- e o Posío, coa cidade. O nome da rúa, loxicamente, modernidade e centro de sabedoría, seá Padre Feijóo. Poucos anos despois, sen listas cremalleiras nin trapalladas, Ourense ergueu unha nova estatua modernizadora, nun proceso semellantes, que foi a dedicada a outra grandísima intelectual, Concepcion Arenal. Non chegara o tempo do bronce para as leiteiras, castañeiras, corredores de coches… cousas do cambio do paradigma cultural.
En fin, que o día 7 de marzo de 1881, Arturo Vázquez Núñez, un dos sabios que deu o Ourense da Comisión Provincial de Monumentos, publicou na revista La Ilustración Gallega y Asturiana, un artigo titulado “Poesías inéditas del P. Feijoo” co que dá inicio a unha serie na que dá a coñecer unha serie de catorce poesías do padre bieito localizadas nun manuscrito que obraba en poder da Biblioeca Pública Provincial antes do desgrazado incendio da noite do sete ao oito de decembro de 1927 e no que, presuntamente, ardeu. Doce delas xa aparecen entre as vinte e nove publicadas por Manuel Murguía pouco antes, provenientes doutros manuscritos, pois, daquela, era frecuente a difusión de literatura de circunstancias a través de textos copiados a man, -non habia fotocopiadoras- o que producía tamén, moitos manuscritos con variantes ou mesmo poesías de dubidosa atribución. E aínda que sabemos todos que o Padre Feijoo non era, fundamentalmente, poeta, tamén sabemos que se achega ao tema en ocasións con intención sobre todo de satirizar aos opoñentes ao seu espírito renovador. A primeira poesía da que dá noticia Vázquez Núñez é unha curiosa diatriba contra os políticos do século XVIII aínda que, por desgraza, e como podería dicir un tango esaxerado, “trescientos años no es nada”. Velaquí a reprodución.
INSTRUCCIÓN DE LA POLITICA QUE SE USA, Y DE QUE DIOS NOS GUARDE, POR EL RMO. FEIJÓO
Quien quisiere en puridad
ser político perfecto,
tendrá como primer precepto
a nadie decir verdad;
mas se le da facultad
de decirla alguna vez
para fingir sencillez,
como al instante deslice,
por una verdad que dice
las mentiras diez a diez.
Vista el alma y el semblante
siempre de ajenos colores,
lisonjero con señores,
con letrados estudiante,
con vagabundos tunante,
con valientes baladrón,
con gente alegre bufón,
con devotos mojigato;
que así ganará trato,
provecho y reputación
Ser entremetido es llano,
que no le puede estar mal
al ministro, al oficial,
al caballero, al villano;
afable siempre y humano,
auque pareza importuno:
y no despreciando a alguno
de los cortesanos todos,
hágase amigo de todos
sin despreciar a ninguno.
Cuando pretenda algún puesto,
todo ha de ser cortesías,
lisonjas, hipocresías,
humilde y gracioso gesto;
ofrezca pagar muy presto,
blasones de hombre de bien,
y den cuanto hable aquel a quien
ordena la petición,
no se olvide en la oración
la santa palabra: Amén.
Finja que tiene entabladas
muy altas correspondencias,
que tres o cuatro Excelencias
le son muy aficionadas.
Nunca cartas reservadas
de algún ilustre sujeto
le faltan del valsopeto,
que es muy fácil suponerlas,
y a todos ha de leerlas,
pero encargando el secreto.
Persuádale a cualquiera
Pretendiente mentecato,
que es de su íntimo trato
el que manda en esa Era;
de engordar de esta manera
ningún escrúpulo haga:
con el embuste la paga
cuando el regalo le tome,
pues uno el regalo come
y otro la mentira traga.
Nunca se deje obligar,
y al que le ha favorecido
sólo sea agradecido
mientras tenga más que dar.
En no habiendo más que dar
olivide a su bienhechor,
y si hacerle un disfavor
a su interés importare,
ni en ser ingrato repare,
ni tropiece en ser traido.
Atento a su conveniencia,
nunca le ha de dar cuidado
si le tienen por honrado,
por hombre, o no, de conciencia;
que el secreto de esta ciencia
consiste sólo en perder
la vergüenza, y no tener
respeto al mundo ni al cielo;
y entienda que Maquiavelo
nunca más llegó a saber.
Que ha de ser juzgado un día,
que hay Dios que sus trampaas vea,
permítese que lo crea
solamente en cortesía:
dentro de su fantasía
lo que quiera sentirá;
pero lo mejor será
que piense muy rara vez
en coas de este jaez,
y si no, no medrará.
En llegando a la fatal
hora, tendrá buena cama
y morirá con la fama
de un vasallo muy leal;
como le aclamen por tal,
que el terrible vaiven,
caiga mal o caiga bien,
vaya aquí, vaya acullá,
eso sólo durará