Volvemos á vila nun día asollado de finais de marzo. Aínda que sopraba un aire lene sen a calidez do que acostuma facer alí nos bos días de primavera, puidemos gozar dunha agradábel comida baixo os soportais da Praza da Madalena. Estabamos os amigos de antano: algúns dos que marchamos ou fuximos fai moitos anos do lugar e os que quedaron, e no silencio e na sombra os que xa só seguen vivindo na nosa lembranza. A desculpa da quedada foi visitar a exposición dun dos da cuadrilla, Alfonso Soto -para nós, simplemente, o Fon-, que reuniu no Museo Etnolóxico unha pequena antoloxía dos seus cadros e dos obxectos que deseñou no seu tempo para a empresa de Adolfo Domínguez. Ademais de visitar na súa compaña e guía a fermosa e interesante mostra, a xornada deu para reafirmar a ilusión de superioridade moral e cultural que tivemos como grupo -algo moi común a todas as cuadrillas- e poñernos ao día respecto as nosas vidas de aposentados, información agora case reducida ao estado das familias e da saúde persoal. No caso desta última, agás excepcións, supuxo dar conta dos parches cos que a medicina permite que continuemos cumprindo anos e confirmar, con tan só mirarnos e escoitarnos, que pouco máis que os xestos queda daquel fato de mozos alegres e airados que baixaban bailando polo bulevar da vida. Por iso, para evitar caer en tristezas e abatementos, penso que convén espazar este tipo de xuntanzas cos vellos camaradas. Xa nin comento o de apuntarse ás excursións do IMSERSO ou aos diferentes cursiños que as distintas administracións ofertan para os «nosos maiores». Ir camiño da terceira idade non está mal, se non fose porque sabemos que non hai cuarta. De aí que optara no título por acoller arbitrariamente as nosas xuntanzas á «terceira fase» dos ufólogos, que polo menos contemplan ata nove tipos ou fases de encontros.
Unha das cousas que nos últimos tempos desperta a miña atención cando nos reunimos os amigos, é comprobar como a pesar do paso dos anos seguimos conservando os mesmo xestos, poses e expresións de cando eramos máis novos, algo que tamén se pode escudriñar nas fotografías que gardamos dos distintos momentos que compartimos das nosas vidas. Seguramente non lle faltaba razón á escritora Janet Malcolm cando afirmaba que os humanos recorremos «de modo inconsciente al repertorio de poses estereotipadas con las que la naturaleza ha dotado a todas las criaturas y que nos pasan más inadvertidas en nuestra especie que, por ejemplo, en gatos, en ardillas o en monos tití» (Fotografías fijas. Memoria en imágenes. Tradución de Raquel Marqués. Barcelona: Debate, 2023). Nada raro se pensamos que os humanos, como apuntan os neurobiólogos, somos unha mestura de xenética e ambiente que determina os nosos comportamentos ata o punto de que algún deles, como Robert Sapolsky, está convencido de que o libre albedrío non é máis que unha ilusión e así o sostén na súa última obra (Decidido. Una ciencia de la vida sin libre albedrío. Madrid: Capitán Swing, 2024), cuxa lectura arrastro estes días sen moita ilusión a causa da súa pesada prosa.
A verdade, non creo que a negación do libre albedrío nos axude a vivir mellor ou a levar con máis graza o peso dos anos e a incerteza e o escepticismo crecentes que, segundo escribiu Ferlosio, son propios de todo envellecer e que, polo menos no meu caso, acostuman estar cada vez máis presentes nos encontros coas miñas amizades sexaxenarias e septuaxenarias, case sempre mitigados polo humor e o desexo de vivir que segue presente no recordo daqueles que fomos e xa non somos. Certo que tampouco a crenza no libre albedrío supón unha garantía para acadar unha vida mellor, dado que a nosa existencia está fortemente condicionada pola Natureza e a Realidade. Tal vez unha posible saída ao encerro puidera ser a do xinete do micro relato de Kafka, A Partida, o que de súpeto monta a cabalo e cando lle pregunta o servente onde vai e cal é a súa meta, responde: «Fora de aquí, esa é a miña meta». Como subliñou Ferlosio, que gustaba moito de Kafka e do relato: «Más que de ir a parte alguna, y menos todavía de llegar, se trata de partir». Certo que tamén dixo que el nunca o lograra. Eu, tampouco.
Coda. Xa esta aquí de novo abril, o ciclotímico, fará gris, fará bo día, o mes da apertura á vida e que nos abre os ollos, o dedicado á Afrodita, a señora do amor, a do ventre azul, a deusa do mar de riseiro pranto que invocaron Safo, Horacio e Agustín García Calvo e cantou Chicho Sánchez Ferlosio. Tal e como están as cousas non estaría de máis encomendarse neste abril á deusa, dona de numerosos epítetos e títulos. Hai onde escoller: a que sae do mar, a celestial, a salvadora dos homes, a que mantén un dobre sentido (a común a todos os cidadáns e a dos praceres sensuais), a cortesá, a de fermosas nádegas… Vostedes mesmos.
Alfonso Mato