Os xornais dixitais tenden a ser como un centro comercial –aínda que ben pensado e dada a súa decrecente calidade, mellor sería comparalos cun bazar chino-, sobre todo nas páxinas de cultura, nas que cabe todo: literatura, ensaio, filosofía, ciencia (certo que esta abonda máis na sección de sociedade), historia, arte, música, teatro, cine, danza, televisión, industria cultural, pero tamén touros, gastronomía, moda e ata blogs erótico festivos. Non entra o máximo expoñente da cultura espectáculo actual, os deportes, porque teñen sección á parte, cada día máis extensa dado que sustentan en boa parte o ruinoso negocio dos medios de comunicación.
O conto é que onte lía unha ampla reportaxe de Guillermo Altares en El País sobre os etruscos, un pobo de orixe incerta (norte de Italia ou Asia Menor) que falaba unha lingua non indoeuropea, que desenvolveu unha cultura puxante durante os séculos VIII a I a. de C. no centro da península itálica, entre os ríos Arno e Tíber, e que foi a primeira civilización urbana da Europa occidental. Cóntase na reportaxe que os etruscos (léase os grupos sociais poderosos, que son os que deixan maiores restos arqueolóxicos) eran amantes, entre outras cousas menos importantes, da música, do baile, dos banquetes e do erotismo. Outro aspecto relevante da cultura etrusca foi o papel que semella xogaron as mulleres na vida pública, moito máis activo que o marxinal das gregas e as romanas, subordinadas absolutamente aos varóns. Segundo deixou escrito no século IV a. de C. o historiador grego Teopompo de Esparta, ás etruscas, que ademais de beber eran fermosas, non lles importaba mostrarse espidas e non ceaban só cos seus maridos, senón con calquera home -aclaro que os historiadores máis sensatos e prudentes aconsellan respecto á veracidade deste tipo de curiosidades históricas aplicar aquelo que cantaba Cecilia sobre o diñeiro e a santidade da súa Dama, Dama: «la mitad de la mitad».
Á parte destas curiosidades simpáticas, o que máis me seduce da cultura etrusca é o seu enigmático sorriso, ese que debuxaron nas figuras dos seus sepulcros, como o famoso dos esposos (actualmente no Museo do Louvre) que acompaña este texto. Na súa reportaxe, Altares cita un parágrafo do escritor polaco Zbigniew Herbert, do seu libro de viaxes El laberinto junto al mar, publicado na magnífica editorial Acantilado, que me parece revela o sentido do enigmático sorriso: «Lo que deja la impronta más profunda en nuestra imaginación de los vestigios etruscos son las esculturas sepulcrales: un hombre reclinado sobre el codo, con la cabeza erguida, cubierto con una vestidura que deja el torso a la vista como si la eternidad fuera una larga y cálida noche de verano». Non creo noutra vida, pero non me importaría deixar está co sorriso dunha longa e cálida noite de verán.
Coda. Dicía un amigo historiador que, agás a partir do século XIX, e con peros, o descoñecemento do pasado é inmenso. Eu son máis pesimista. Non coñezo mellor texto sobre a escuridade dos séculos e milenios pasados que o apócrifo que inseriron Borges e Bioy Casares na tradución do capítulo V da Hydriotaphia, de Sir Thomas Browne: «Amplios son los tesoros del olvido, e innumerables los montones de cosas en un estado próximo a la nulidad; más hechos hay sepultados en el silencio que registrados, y los más copiosos volúmenes son epítomes de lo que ha sucedido. La crónica del tiempo empezó con la noche, y la oscuridad todavía la sirve; algunos hechos nunca salen a la luz; muchos han sido declarados; muchos más fueron devorados por la oscuridad y las cavernas del olvido».