En Mayo del año pasado fue la última vez que lo oímos declamar su ‘Évame’ genial, en elcercano, a donde volvió a visitarnos en otra ocasión posterior. Fue la única persona que dejamos fumar un pitillo dentro del local. Demasiado Carlos Oroza para prohibirle nada. Después, la tertulia se hacía en la terraza para que él pudiera echar humo, y humos, como el que lanzaba contra el monaguillo de su época en el Gijón madrileño (‘Ladrón de palabras’ le llamó a J.N.). El mejor recuerdo puede ser volver a publicar este artículo de Santiago Lamas conque lo presentó en elcercano y que a él tanto le gustó, tal como me manifestó personalmente en varias ocasiones en que me preguntaba siempre por él. Sentimos muchísimo no poder volver a tenerlo entre nosotros, uno de los tipos auténticos y verdadero poeta. A continuación el artículo de Lamas:
“ÉVAME” de Carlos Oroza
Non sei como recitaba Homero, pero podo imaxinar que convocaba ao seu redor xentes que o escoitaban relixiosamente, que é -coido eu- como debe ser escoitado un poema, sempre que entendamos relixiosamente como unha “hierofanía” como a presenza de algo transcendente que se manifesta, aínda que ninguén saiba o que así se revela, e que un poema sexa “un poema”.
Mais acontece que moito do que hoxe pasa por poesía carece dese poder evocador. Ás veces trátase de xogos de palabras de sentidos imprecisos, outras veces de significados impenetrables, opacos para o lector ou para o ouvinte, que poden gardar un misterio ou ser voces baleiras. Non é o caso de Rilke, nin o de Hölderlin, aos que Oroza apreza, nin é o de Oroza, que ten ese don que invoca e convoca.
Ocorre que ninguén sabe moi ben o que é un poema. Umberto Eco, confrontado con esa pregunta, contestou que se trata de poesía se cambia de liña antes de chegar ao extremo da páxina, e de prosa cando o texto chega ata ese extremo, resposta tan certa como trampulleira, que esquece ademais que a poesía naceu para ser recitada e que na oralidade hai pousos, pero non liñas. Pode que Eco non soubera definila -coido que ninguén sabe-, pero sabía recoñecela cando a lía ou a escoitaba.
En tempos pasados, antes de seren publicados en libros -algo ao que Oroza sempre foi reticente-, houbo versos nómades de Oroza que percorreron o país alleos e indiferentes a fronteiras de linguas e xeografías. Ás veces apropiados indebidamente por teloneiros ambiciosos, sempre tiveron dono coñecido e abondaba con que o amo lexítimo os recitara para devolverlles a súa aura e restablecer a súa propiedade, sen que fosen precisos notarios interpostos. Non quero repetilos aquí, perante o seu dono, porque é Oroza quen fala; esta é unha poesía para ser escoitada e, diso non hai dúbidas, ninguén mellor ca el para dicila.
Cando o santo Antonio de Flaubert exercía de asceta nos afastados desertos de Exipto, tivo a visita alucinada da raíña de Saba sobre un elefante branco rodeada da súa corte. A raíña quixo tentar o asceta ofrecéndolle os praceres máis inefables. Achegouse a el e díxolle: Je ne sui pas une femme; je suis un monde. A vida de Oroza, ao seu xeito, foi (segue a ser) tamén ascética, non como a do santo Antonio, pois as súas tentacións foron outras e, á súa maneira, tamén foi épica:
Todas las tardes paseo mi derrota por las calles de Vigo; alguna vez me paro en la orilla y espero algún barco…
Coñezo xentes da arte e da literatura que cambiarían sen dubidar os seus “triunfos” por unha derrota como esta ou por ser quen de dicir, de crear, natural e sen rancor, unha frase sinxela coma esta.
Oroza inventa palabras cando o precisa e veñen ao rego pero nunca de modo vertolán No sei que, ou quen, é o Évame que hoxe nos convoca, pero como a raíña de Saba, é máis ca unha palabra, máis ca un libro: é un mundo. Un nome, non dunha muller, senón de Eva, a primeira muller, e con ela, un lévame, un elévame. Falouse algunha vez da muller con esa reverencia, con ese feitizo que esa palabra-mundo fai nacer?
Oroza cre nas musas e nos deuses antigos que viven na natureza, se cadra porque, como Hölderlin, foi educado polo rumor harmonioso do bosque:
Unicamente cren no divino
aqueles que tamén o son…
(Hölderlin)
Non sei como recitaba Homero, pero Carlos Oroza, como o grego, ten os deuses e as musas do seu lado.