Pasei máis de media vida lendo a escritores “progresistas” e ignorando os conservadores como se estes tivesen algunha doenza da que conviña manterse afastado. Agora, aínda que sigo a ler algúns dos progresistas, só atopo cousas de interese nos escritores conservadores, aos que non hai moito, desprezaba. Falo de escritores: a case todos os políticos conservadores, sigo sen aturalos (e tampouco aturo aos progresistas). Cómpre saber, dícia Paul Valery, que hai cousas que importan e cousas que interesan. Moitas das cousas que antes me importaban seguen contando, (non queda outra) pero non estou interesado nelas. Non leo economía, (hai premios Nobel desta materia recompensados polas sús erradas previsións), nin leo as novas políticas dos xornais, nin as crónicas deportivas (si, as historias de deportistas), nin escoito os faladoiros políticos ou as laretadas amarelas das televisións, nin vou ao cine, nin a concertos, nin a outras cousas máis. Tampouco levo tatuaxes, ferranchos nas orellas ou nos beizos, puchas de beísbol, pantalón curtos, (nin longos rachados), nin deportivas fosforescentes, nin camisetas lexibles, nin bebo Coca Colas, cousas estas, que non me importan pero que ás veces me interesan porque non as comprendo…En fin: que vou vello (e lúcido, espero,pero teño as miñas dúbidas). Leo, escribo, toco a guitarra, paseo, vexo algún filme clásico e algún novo en internet, (pagando) e bebo viño moderadamente e a decote, con xente que ten algo que dicir. Cos anos, vanse reducindo as cousas necesarias pero as poucas que quedan, son imprescindibles. Coñezo a uns cantos “aposentados”(xubilados) da miña idade liberados,si iso é posible nos tempos que corren da responsabilidade dos fillos, para os que esas cousas imprescindibles, ademais dun ordenador, son apenas tres que cómpre entender de xeito tanto real como metafórico: un can, un libro e un viño, cos seus contextos, claro (un can con quen “falar” nunha casa no campo, un viño con “algúns” amigos, -outros avinagran o viño- e moitos, moitos libros. Hai algo que falta nesta enxoita enumeración pero ten a súa razón na idade: das miñas antigas lapas recoñezo vestixios (A Eneida).
Un deses escritores conservadores que agora me interesan, é Roger Scruton, un filósofo e músico inglés que pode compoñer unha ópera, escribir libros sobre o pesimismo ou a estética da música, criticar a Foucault, Derrida, Zizek, Sartre ou Habermas, gabar á Inglaterra tradicional xa desaparecida nunha elexía ou loar o viño nun libro de ecos filosóficos e de non pouco ineterese hoxe cos dramas do botellón: I drink, therefore, I am: a philosopher´s guide to wine. Neste libro, Scruton aconsella, cunha lóxica un tanto peculiar,coido eu) que en aqueles asuntos necesarios para a vida humana hai que preferir o local sobre o global e naqueles asuntos superfluos, hai que deixar que o global disfrute o seu triunfo baleiro. Unha desas cousas locais necesarias, na idea de Scruton, é o viño, o viño de Francia sobre todo e non sempre pola súa calidade:
Un gran viño, é un logro cultural non disponible para protestantes, ateos ou para os que cren no progreso xa que depende da superviviencia dos deuses locais… un dos bens máis grandes otorgados pola Igrexa Católica a Francia, foi ter ofrecido abeiro aos maltratados deuses da antigüidade, vestilos coas roupas dos santos e dos mártires e aclamalos coa bebida que eles trouxeron unha vez do ceo para todos nós…é por iso que os viños de Francia son os mellores…
Hai unha liorta entre os que pensan que os viños hai que entendelos como unha expresión do chan e os que pensan que é a uva o que conta. Son os “terristas” e os “uvistas”. Non é unha liorta doada de arranxar pero para Scruton, o que “lemos” nun viño no está determinado (só) pola súa apariencia, cheiro ou sabor nin tapouco (só) polo chan ou a uva. Catar un viño esixe unha preparación previa e se os viños son franceses hai que ter certa familiaridade con Balzac, Flaubert, Debussy ou Proust e coa historia do lugar de procedencia do viño. Velaí que as catas a cegas non teñan, na idea de Scruton, sentido ningún. Hai anos, un comerciante de viños inglés, StevenSpurrier, presentou viños californianos e franceses clásicos nunha cata a cegas. Os expertos franceses, di Scruton, quedaron horrorizados ao descubrir que escolleran os viños alleos americanos como os mellores. O erro, para Scruton, está nas catas a cegas que asumen que o viño é só un asunto dos sentidos.Cando se proba un viño, non é só o sabor o que chega á boca. Sería como bicar a unha muller descoñecida cos ollos tapados ou pensar que xulgamos a calidade dun poema en chino ao escoitalo sen coñecer a lingua chinesa. Hoxe, a xente nova ten pouco aprecio polo viño e moito menos, polo costume de bebelo conversando devagar:
Por causa do empobrecemento cultural, a xente nova xa non dispón dun repertorio de cantigas, poemas, argumentos ou ideas coas que se entreter mentres beben as súas copas. Beben para encher o baleiro moral xenerado pola súa cultura… estamos afeitos aos efectos adversos de beber co estómago baleiro… agora somos testemuñas dos peores efectos do beber coa mente baleira…
A resposta da mocidade a esa situación, coido que un pouco esaxerada por Scruton (que non emprega a palabra), foi o botellón onde o que conta non é beber senon “haber bebido”, (colocarse) xusto o contrario do que procuraban as xeracións que os precederon que non tiñan aprecio ningún polos que se “colocaban”.O que se bebe no botellón son licores ás veces mesturados con estimulantes (Red Bull) que non teñen terras ni historias de seu que non sexan as da súa producción industrial. Tamén a cervexa carece desa vinculación a unha terra que o recurso á cervexa artesán non arranxa ou arranxa a medias. Só o viño ten terra e uva propia.O viño é un complemento axeitado para un xantar ou para unha conversa filosófica, literaria, deportiva ou musical e do mesmo xeito que Italia foi o berce da slow food, a comida lenta, calquera bar de Italia (máis de España se é un bar tradicional) é unha mostra do slow drunk, do beber lento.No filme de Campanella, El mismo amor, la misma lluvia, di un dos protagonistas (Ricardo Darín, creo): “A veces pienso que charlas sin importancia en lugares sin importancia, fueron los momentos más importantes de mi vida”. Non é una mala definición do que acontece (ou acontecía) nunha taberna das de antes e nas poucas que aínda quedan.
O viño leva con nós milleiros de anos. Foi un dos tres compoñentes da civilización mediterránea co trigo e o aceite. Colleitaron e beberon viño os gregos e os romanos, foi sacralizado por Xesús e a cristiandade, espallado Europa adiante polos monxes bieitos de Cluny e do Cístercoas cepas nativas da súa Borgoña; As vides forman as paisaxes de moitas terras de Galicia (e do mundo) dende hai máis de dous mil anos pero Cunqueiro, tamén conservador, que partillaba moitas ideas sobre o viño con Scruton, (entre elas a grandeza dos viños de Francia) ten algo que dicir no que atinxe ao beber dos gregos, dos romanos e dos hebreos que na súa idea, beberon moi mal:
Uns e outros engadían aos viños auga, especies, herbas doces ou amargas-os “amari” de Italia e os vermouts son refugallos daquelas prácticas – arrefriábanos con neve ou quentábanos…metendo na xerra un ferro ao roxo. Francia restableceu a pureza do viño ao inventar o bocoi aprendeu a arte de envellecelo…
Malia bebelo mal, os xudeus coñecían o seu valor edeixaron o viño fóra das moi precisas prohibicións alimentarias da súa relixión sempre que fose elaborado como kosher. O Corán, ten suras nas que o gaba e outras nas que o condena e como estas foron as derradeiras que proclamou Mahoma, foron as que prevaleceron pero o Paraíso islámico segue estando cheo de ríos de viño (Sura 47-Versículo 15 ou 16 segundo versións). Scruton, axeita estas dúas posibilidades coránicas dicindo que o viño non é un dereito senón unha recompensa da que as almas puras poderán desfrutar no paraíso islámico. Non sei se algo do que hoxe pasa no mundo islámico terá que ver con esta ausencia de viño na vida cotiá musulmá. Occidente pode se definir como o lugar onde se produce (ou se consume) viño. O Islam, onde se prohibe.
Scruton, ten tres principios no que atinxe ao viño que cómpre ler coa ironía cos que foron escritos. O primeiro, que non sería aceptado por ningún profesional sanitario, di, que cada un debería beber o que lle pete na cantidade que lle pete. Iso, segundo Scruton, pode acelerar a morte pero se trata, di, dun custo pequeno compensado cos beneficios recibidos por todos os que o rodean. O segundo é, que o beber non debe danar a ninguén, nin sequera a un mesmo, o que pon límites ao punto anterior: “Deixe de beber antes de que a alegría deixe paso á tristura” (ou á violencia). Para Scruton, as bebidas que posúen un efecto depresivo, por exemplo a auga, deben ser bebidas en doses pequenas e só por razóns medicinais. O terceiro: o beber non pode danar á terra e xa que unha das desfeitas máis graves acontecidas dende os descubrimento dos combustibles fósiles, son as botellas de plástico, non se debe beber nada que veña neses envases nin se debe mercar nada que veña neses contedores. No campo ou narúa, atoparemos envases plásticos ou latas de cervexa, Coca-Cola ou de bebidas carbonatadas pero non botellas de viño. Que aceleremos a nosa morte non dana a terra. Ao cabo somos biodegradables. O plástico non.
O máis importante para desfrutar dun bo viño é a compaña. Uns compañeiros mal escollidos poden derramar un Romaneé-Conti, Gran Cru, aínda que neste caso, sospeito que calquera capaz de pagar 15.000 (ou máis) euros por unha botella deste Borgoña, nunca acerte na elección. Na idea de Scruton, cada filósofo e cada unha das súas obras, ten un viño acaído con elas. Un clarete, para A República de Platón, un rosado para Fedro e algo lixeiro e unha miga doce,para O Symposium. Para a Metafísica de Aristóteles, o libro máis “seco” xamais escrito, ´cómpre moito líquido que ten que ser auga. Descartes, un Châteauneufdu Pape, malia a que Scruton, que o parafrasea no título do seu libro, non ten moita simpatía por este filósofo que debe a súa sona a “comezar por argumentos que son nada e que van a ningures”. BertrandRussell: os seus libros de lóxica e matemática deben ser lidos; os de política e filosofía popular, “prohibidos”. Para Os principios da matemática, un ChateauDucru-Beaucailloivintage de 1988 ou 1995.
Cunqueiro, unha vez máis, adianta a Scruton. Foi costume nos mosteiros medievais e tamén en tempos máis serodios, que un monxe lera textos case sempre sagrados na hora do xantar. Cunqueiro asegura, (é Cunqueiro, e xa se sabe), que algúns destes refectorios tiñan costumes moi requintadas e o lector na hora de xantar escollía os textos segundo o prato que se servía e xa que estes monxes bieitos e do Císter foron os que trouxeron as vellas cepas de Borgoña a Galicia, nesa escolla cumpría tamén contar co viño. Virxilio ou Ovidio eran axeitados para unha ensalada de trufas ou unhas troitas fritidas pero non sei se Cunqueiro esaxera ou inventa pois non semellan moi axeitados estes clásicos para un mosteiro bieito. Hai que lembrar que a Virxilio e a Ovidio, os mete Dante, que os consideraba os seus mestres, no limbo nas portas do Inferno da súa Divina Comedia porque no seu tempo aínda non fora revelada a verdade cristiá.
Scruton e Cunqueiro, teñen una idea semellante de como beber. Hai un “beber virtuoso” e un “beber vicioso” e o beber virtuoso cómpre aprendelo pois non é doado de adquirir e esixe a contención e a disciplina dos apetitos. No beber vicioso,os apetitos piden unha satisfacción inmediata sen máis requilorios pousos nin conversas. Hai tamén un comer virtuoso que respecta tempos, pide compaña, cortesía e conversa amigable e hai o larpeiro bulímico, que devora sen eses límites e o mesmo acontece co xogo e o sexo dos adictos que comparten o mesmo feitío do beber vicioso.Agora, di Scruton, mesmo viños antigos como os do Rin, con moi poucos grados axeitados para a música de Mozart, estánse pasando ao beber vicioso pois forzan a gradación ata os 13 graos e os presentan como axeitados para unha esmorga. Tamén o cambio do tapón de cortiza polo de rosca metálica, desbota a cerimonia do descorche co seu “blup” que fai que o viño, cando é servido como cómpre, e aquí non é o caso, “lentifica todo establecendo o ritmo pousado dos grolos e impedindo os tragos”.
Scruton, propón como modelo do beber virtuoso, o ágape grego no que deitados en diváns e iso sí, cometendo o pecado de rebaixar o viño con auga, os participantes conversaban. Cando a xente se senta nunha praza uns a carón dos outros onde ninguén é soberano pois todos están na súa “casa”, e pasan a tarde bebendo ou fumando moderadamente e devagar, o espírito da praza medra mentres os así reunidos intercambian os “dubidosos beneficios da lonxevidade polas certas alegrías da amizade”. Cunqueiro, prefire unha parra sombriza debaixo da que uns amigos se sentan a beber e comer cousa que, di Cunqueiro i esquece Scruton, facía Platón que se xuntaba cuns amigos nas ribeiras do Cefiso, o río de Atenas, cunha xerra de viño da Argólida e un pouco de queixo de cabra e conversaba cos discípulos, sobre, poñamos por caso, a verdadeira natureza do voar…. Iso, remata Cunqueiro, e un dos cumios da civilización occidental, unha das horas máximas do espírito humano.O beber virtuoso é un exercicio ascético que hai que aprender fuxindo do beber vicioso que se entrega sen contención aos pulos e do puritanismo, que non arreda os dous xeitos de beber e predica unha abstinencia total. Mencken, definía o puritanismo como “o medo obsesivo de que en algures alguén poida ser feliz”. Hai anos, vin como un postadolescente arroutado afeito ao botellón, bebeu “a morro” dunha botella de Petrus que os presentes agardábamos “consagrar” e facía o mesmo, como tantos outros da súa idade, coa máis humilde cervexa que beben “a morro” sen vaso e sen giste (a escuma)a maioría deles. Cun xeito tal de beber toda conversa que mereza a pena, é imposible.O beber vicioso que debuxou Hogart na Inglaterra do XVIII foi cousa da xenebra non do viño e o mesmo aconteceu nos Estados Unidos onde Jefferson, colleiteiro el mesmo, dicía que o único antídoto contra o whiskey era o viño.
Se Scruton bebeu, (e non hai porque dubidalo), todos os viños que menciona e foi quen de escribir os seus moitos libros e compoñer as moitas músicas que compuxo, haberá que tomar os seus argumentos ca ironía, humor e ao tempo seriedade coa que o seu libro foi escrito. Malia que non fala dos viños galegos e apenas dos españois (gaba un mencía do Bierzo), coido que se entendería moi ben con don Álvaro Cunqueiro e aprobaría o que este dicía dos viños do país: Os galegos gustamos dos nosos viños, se cadra porque teñen máis ganas de falar ca nós mesmos, xente lacónica, ou porque teñen un sabor “fuxidío” e na súa procura, sentado perante a súa cunca, o galego rememora xentes, tempos, lugares, amores, despedidas…
Polo lido, os dous, Scruton e Cunqueiro, sen dúbida compartirían a mágoa das últimas palabras de Beethoven no seu leito de morte. Informado da chegada dende Maguncia da caixa de botellas do seu aprezado viño do Rin que encargara, Beethoven dixo: unha mágoa… demasiado tarde[1]. E morreu…
[1]Cita en El triunfo de la música, Tim Blanning, Acantilado, 2011.