No Telexornal da TVG das 13,45 que algúns chaman “das fochancas”, onde se amorean todos os roubos, sucesos, e desfeitas que non pasarán ao seu irmán maior que o segue, é moi común que cando entrevistan a xentes de calquera idade, case sempre de vilas ou do rural, co gallo de algo que acontece na súa parroquia, empreguen adoito a palabra castelá “muchísimo”, onde debería ir un “moitísimo”. Tanto ten que se trate dunha moza de vinte años, dunha muller de sesenta ou dun xubilado de oitenta. Interpelados pola intensidade emotiva dun suceso ou pola chuvia caída onte ou antonte, dirán: “muchísimo”. O mesmo acontece moitas veces coas conversas que se escoitan na rúa. ¿Por que un galego falante que di “moito” pasa a dicir “muchísimo” e non “moitísimo” cando emprega o superlativo?. Sospeito que é un problema máis antropolóxico ca léxico. Se cadra en tempos pasados de cativeza, cando non de pobreza, non era doado para moitos falantes de galego, campesiños case todos eles, imaxinar que puidese haber “moitísimo” de algo. Tal abundancia só podería ser imaxinada coa palabra en castelán pois era no eido dos que falaban castelán onde estaba o “muchísimo” de algo. E o que foi, quedou… É unha suposición á que non dou moito creto pero outra, non teño.
Cos diminutivos hai menos problemas interpretativos. Mesmo temos sona de empregalos a esgalla. O lingüista e políglota holandés, Gaston Dorren, no seu divertido e interesante libro sobre as moitas linguas de Europa, Lingo, di que o italiano emprega moitos diminutivos, cousa que comparte coa maioría das outras linguas europeas coa excepción das escandinavas, que non os usan, e o inglés, que os emprega pouco. Dorren, dedícalle un capítulo ao galego que non será moi de gusto dos portugueses que xa tiveron que ver e escoitar como a lingüista do filme A Chegada, comeza a súa clase de portugués, dicindo que a lingua portuguesa naceu no reino de Galiza. Dorren, titula o seu capítulo sobre o galego: Gallego: la lengua madre de Portugal para engadir despois no texto: la tendencia a imaginar o suponer que el gallego es una especie de hijo menor del portugués. La verdad sin embargo es que no es el hijo sino la madre… Dorren, que debe coñecer Galicia pois fala con coñecemento mesmo do Celta e do Deportivo, non di nada dos diminutivos do galego, do “iñismo”, ese xeito de falar ao que os alleos recorren cando queren imitar a fala de Galicia. Cunqueiro escribe en algures, que nos Cancioneiros Galaico-Portugueses, onde conviven trobeiros galegos e portugueses que compoñen cantigas de amor, de amigo e de escarnio e maldicir, (séculos XII-XIV) non hai “iñismo” (filliño, neniño, quentiño, e así…) e que se saiba, ninguén ten estudiado cando o galego comezou a facer uso abondoso deses diminutivos. Daquela, semella que o galego, lingua lírica do territorio cristián peninsular, non se sentía pequeno nin apoucado como foi o caso dos séculos que seguiron. E como se a fala fose acollendo usos abondosos dos diminutivos ao tempo que se facía pequena e afogada.
Pode que Carlos Casares non pensara nestes diferentes usos dos superlativos e diminutivos no galego cando nun dos seus Á Marxe contaba o que lle aconteceu cando foi á Universidade de Londres a participar nun Simposio de Estudos Galegos. Daquela, foi aloxado polos organizadores nun hotel de cuáqueros no que o cuarto tiña máis de cela franciscana no límite da pobreza que de hotel. Non se sentía incómodo malia non ter teléfono, nin baño, nin unha lámpada que permitise a lectura pero a sinxeleza da cela fixo que se decatara do que realmente era (éramos): un pequeno escritor dun pequeno país que escribía nunha lingua pequena… Todo diminutivos.
Semella este, ser tamén un trazo antropolóxico das xentes do país noso con algunhas excepcións como a dun presidente da Deputación que vive rodeado de superlativos de propia autoría ou dos que lle dedican a todos os días xornais e palmeros. Non sei se coñece, é pouco probable, a frase que cita Simon Leys, de autor descoñecido pero con algúns candidatos franceses posibles: Todo home que posúa unha certa delicadeza, despois de escoitar a súa propia loanza pronunciada en público perante unha asemblea numerosa estará moralmente obrigado a cometer hara-kiri. Sen dúbida, se trata dunha unha hipérbole retranqueira que ninguén pretende que se cumpra. Nin de lonxe se lle pide tanto ao presidente superlativo. Abondaría cun pouco de humildade, de silencio ou de sentido común.