Dun libro de Anne Applebaum (Entre Este y Oeste. Un viaje por las fronteras de Europa, publicado orixinalmente en 1994 e reeditado en España, por Debate, en 2023), tiro a diferencia que fai un dos interlocutores da escritora estadounidense, un alemán renegado de Baviera e cidadán de Odesa, entre cidades abertas, aquelas que aínda poden converterse en calquera cousa, como a ucraína coñecida como «a Perla do Mar Negro», e cidades pechadas, as que xa teñen a súa historia escrita e están destinadas a seguir sendo sempre as mesmas, como as da Baviera alemá. Teño para min que Santiago de Compostela pertence a estas últimas. Naceu dunha tumba e foi conformada arredor dela durante séculos, e así aínda a caracterizaban algúns dos viaxeiros que a visitaron a comezos do s. XX. Tivo algún aceno de modernidade, ligado á Universidade, durante os anos vinte e trinta do século pasado, que quedou paralizado coa instauración da ditadura. E que dicir, sen vergonza, da pretendida apertura da Compostela do tardo franquismo e da Transición, da miña mocidade de pequeno mamífero rebelde nun tempo no que aínda dominaban naquel «pueblo» os grandes saurios? («Baixamos ao pueblo», dicían os veciños de San Roque, a cinco minutos andando da catedral). Ou dunha Universidade que non foi capaz de coidar e restaurar un campus proxectado case fai cen anos e convertelo nun modelo de desenvolvemento da cidade? Por non falar da cativa influencia que tivo na vida de Compostela o título de Capital de Galicia, que semella ignoran gran parte dos galegos, agás pola envexa que suscita noutras cidades pola maior inversión pública da que foi obxecto polas administracións central e autonómica. Aos ollos dos visitantes e mesmo dos habitantes a catedral segue mandando como símbolo da urbe fronte a un Parlamento que permanece agochado e só abre as súas portas principais para algún que outro evento. Ou unha Xunta que só é un referente burocrático, ademais de destinataria das protestas dos diversos sectores da cidadanía galega que, de vez en cando, acoden a manifestarse á cidade.
Para min, que a fatiguei en exceso e á maneira dos neuróticos que buscan desesperadamente o que non hai, sempre foi unha cidade na que as pedras, a historia, afogaban a vida. A miña, claro. Lembro que nos tempos de universitario xa escapaba as rúas máis impersoais e feas da parte nova de abaixo para intentar combater o mal da pedra, e mesmo despois rematei por acollerme ao exilio interior, primeiro no Ensanche e logo no barrio onde vivo, con escapadas de vagar dexedrínico as noites de poalla, viños e copas mentres aguantou o corpo e a cabeza continuou atrapada na tea de araña que tece sen cesar a Xuventude, esa suripanta. Certo que a cidade cambiou exteriormente para ben a partir dos anos oitenta, sobre todo polo impulso institucional (parques agradábeis, algunhas arquitecturas de calidade, máis e mellores servizos e incluso unha autoestrada e uns centros comerciais que lle dan certo aire de grande urbe), que non pola cativa iniciativa privada, pero en esencia seguiu e segue sendo unha tumba, unha cidade liliputiana, agora de funcionarios e frecuentada por peregrinos e turistas e incomunicada respecto aos barrios que a arrodean e a un Ensanche ao que só lle prestan, durante o curso, algo de ruído os estudantes. Diante deste panorama, non resulta estraño que as administracións centren parte do gasto no mantemento e restauración do patrimonio histórico-artístico (comezando polo Sancta Sanctorum). Dalgún xeito hai que alegrarse desta política: a falta de ideas e de cartos para transformar a cidade, conservemos o nicho que a identifica. Mesmo poderían pensar en dotala dun museo do románico e o barroco galegos, diante do fracaso de aventuras máis modernas, como o Centro Galego de Arte Contemporánea, ou pseudo-modernas, como a Cidade da Cultura, esa monumentalidade monstruosa que non deixo de imaxinar comesta pola natureza nun futuro distópico e da que só gardo certa simpatía polas Torres/botellas Hejduk que, cando as diviso no alto do Gaiás desde o periférico, semellan un símbolo daquela miña Compostela da melancolía e a borracheira.