Remexendo vellos papeis, atopo un recorte de prensa de fai máis de dous anos: unha entrevista en El Mundo na que Víctor Márquez Reviriego, un dos grandes do xornalismo parlamentario español da Transición, declaraba: «Pasas de querer cambiar el mundo a conformarte con que te limpien la acera». Unha frase tan tópica como conformista e que acostumamos a adxudicar a vellos e xente desenganada. Neste caso penso que acertariamos de cheo. Por entón, Márquez Reviriego tiña 83 anos e na mesma entrevista subliñaba o seu desengano ao afirmar: «Yo he pasado en mi vida de que me interesaran muchas cosas a que cada vez me interesen menos. El espectáculo de la política, y digo bien espectáculo, me interesa cada vez menos en sus detalles». Un inda vai pola metade dos sesenta e, ás veces, non pensa de xeito moi distinto. Por outra parte, a aposta de Márquez Reviriego non vai tan desencamiñada, en canto a limpeza e mantemento das rúas en moitas cidades non deixa de ser un problema dos grandes, como ocorre en Roma ou Nápoles, por citar dúas urbes nas que gobernos municipais de distintas cores políticas levan anos intentando resolvelo sen éxito. Aquí tamén pasa en menor medida, e fochancas e pintadas son noticia na prensa local e rexional e serven para facer política, case sempre pequeneira.
Certo que, á vista do panorama nacional e internacional, non resulta difícil desenganarse da política e ata do funcionamento da sociedade. Como tampouco perder o interese polas cousas das que gustabamos a causa da incerteza e o escepticismo crecentes que son propios de todo envellecer (Ferlosio dixit). Por non falar da escuridade e a tristeza que, como a luz e a alegría, son inherentes á vida dos humanos. Co paso dos anos e a perda de amigos e familiares, non serían poucos os que subscribirían o que lle contaba por carta un daquela case vello Flaubert de 49 a súa amiga Roger des Genettes: «Teño a cabeza chea de enterros, estou colmado de ataúdes, como un vello cemiterio». Que pesimista anda hoxe, dirán. Sen dúbida, pero a verdade é que non debemos esquecer que o pesimismo ten moito de lucidez. Non só pola nosa condición de mortais e o sen sentido da vida [como apuntaba a escritora Chantal Maillard nunha entrevista este sábado no Babelia de El País: «Atisbar el absurdo de la existencia no es un momento de locura, sino de lucidez, y depende de cada cual la decisión de seguir en ella o no»], senón tamén porque sabemos que a Historia da humanidade é farturenta en desastres. De feito, todas as queixas sobre o efémero, as fatigas e as dores da existencia, e a maldade das persoas ou das institucións, xa están descritas na antigüidade nalgunhas tablillas e papiros de Mesopotamia e Exipto e desde que hai escrita non deixaron de repetirse [E tería razón o Joseph Campbell (Las máscaras de Dios) cando aventurou a hipótese que co Neolítico e a formación das primeiras cidades e o crecemento da complexidade social xurdiron as neuroses e a as complicacións no entendemento entre os humanos?]. En fin, dado que a cousa ven de vello e non semella ter solución fácil e que, polo momento e a pesar de todos os males, vivimos nas mellores sociedades existentes na Historia, quizais non estaría mal acollerse a unha modalidade máis lixeira de pesimismo, como facía Moustaki na canción Son outro, na que declaraba ser un «optimista amargado» e un «pesimista alegre».
Son dos que cren que a alegría e a coraxe son imprescindible na vida e que nada se pode pensar nin crear a partir da morte. Ademais, como afirmaba Frank Griffin, o personaxe malvado de Godless, un wéstern de sete episodios tan interesante como desigual: «A morte non é tan grave. É o morrer o que non resulta nada divertido». Por iso son tan importantes a eutanasia e os coidados paliativos, como axuda para ben morrer, e o suicidio meditado e asumido, tal vez o maior acto de liberdade que temos os humanos. Penso que tamén o amor, polo que supón de rebeldía contra a morte. Diso falaba o pastor Garret Moore no último capítulo da citada Godless cando, recen chegado ao pobo, improvisaba un discurso no enterro do axudante mozo do shériff: «É unha ousadía amar o que a morte pode tocar. Unha ousadía amar, desexar, soñar, ser… ser e… perder. É algo de loucos. E algo sagrado. Algo sagrado é amar. Pois a túa vida viviu en min. A túa risa elevábame. A túa palabra era un don para min. Lembralo é un pracer delicioso. É algo luminoso o amor. Algo sagrado amar o que a morte tocou». Unha fermosa oración para os que gustamos visitar os cemiterios no Día de Defuntos.
Alfonso Mato