Foi a comezo dos anos setenta do pasado século, nas primeiras viaxes a Suíza e Francia, cando descubrín dúas publicacións satíricas francesas, o semanario Charlie Hebdo e a revista Hara-Kiri, coas que rin a cachón e que contribuíron a acrecentar o meu incipiente afrancesamento cultural, baseado ata entón pouco máis que nas cancións de Moustaki, Brassens e Brel. Certo que na España do tardo franquismo e da Transición xa podiamos gozar, cando non as censuraban ou pechaban, de excelentes revistas satíricas como La Codorniz (1941-1978), Hermano Lobo (1972-1976) ou Por Favor (1974-1978), pero que estaban tan lonxe do humor irreverente e besta das publicacións francesas coma o réxime político español distaba daquela da Francia democrática. O das francesas era un humor que disparaba sen piedade contra as institucións, os políticos e os tabús e costumes da sociedade, un humor que non aturaban as xentes ben pensantes a destra e sinistra, os crentes en fes diversas e os «buenistas», que daquela eran moitos menos que os demasiados que hoxe se senten ofendidos por calquera parvada e axiña reivindican o estatuto de vítimas. Entre os redactores e debuxantes de Charlie e Hara-Kiri, os profesor Choron, Cavanna, Cabu, Wolinski e tantos outros, o meu autor preferido era o corrosivo e rabelesiano Jean-Marc Reiser, unha sorte de Forges radical, un zoólogo das condutas das persoas cuxas historietas eran un verdadeiro antídoto contra todo tipo de grandeur humana. O seu humor non provocaba sorrisos senón gargalladas e impactaba directamente no lector. Como dicía o seu amigo e compañeiro de profesión, François Cavanna: «Un bo chiste gráfico é unha puñada en pleno rostro». Aquí en España, algúns debuxantes de Hermano Lobo, El Papus ou El Jueves, como Ivá, Óscar ou Ja, foron grandes admiradores de Reiser e plasmaron nos seus traballos o estilo feísta do francés. Tamén se publicaron algunhas das súas obras en varias revistas de cómics (El Víbora ou Totem) e distintas editoriais (Anagrama, Ediciones La Cúpula ou Norma Editorial).
Reiser xa fai tempo que non está, coma os Moustaki, Brassens e Brel que descubrín na miña mocidade e que continuo escoitando… A Francia que fatiguei daquela tamén cambiou. Vai décadas que non a piso, pero algo vou sabendo deses cambios a través da prensa, dos libros, da música e mesmo de álbums de cómics como Le combat ordinaire, a interesante triloxía de Manu Lancernet que ofrece a súa visión persoal dalgúns aspectos da sociedade francesa actual (hai edición en castelán, en Norma Editorial, co título de Los combates cotidianos). Digamos que as cousas no país veciño, como en Europa e no mundo, non semella que vaian ben (cando foron?). Diante deste panorama, non deixa de sorprenderme que Charlie Hebdo, unha publicación desvergonzada que non só se burla, como ben dixo Fernando Savater falando do semanario, «de quienes todos saben que son “malos” sino sobre todo de quienes a derecha o izquierda se tienen por buenos! Empezando por nosotros mismos…», acabe de cumprir cincuenta anos e siga nos quioscos, máis aínda despois de ter sufrido o atentado islamista do 7 de xaneiro de 2015, no que foron asasinados na súa sede de París un policía e once dos seus debuxantes e redactores. Non debeu ser fácil recuperarse daquilo. Unha das debuxantes de Charlie que se salvou da matanza porque ese día chegou tarde á xuntanza do semanario, Catherine Meurisse, contou nun fermoso álbum, La Légèreté (hai edición en castelán, La levedad, en Impedimenta), como conseguiu superar o suceso e volver a debuxar. No inicio do álbum xa apunta, cunha cita de Nietzsche, cal foi a terapia que ao final lle devolveu a lixeireza: «Temos a arte para non morrer da verdade». E non lles conto máis. Anímense. É unha boa lectura para estes tempos de pandemia. E que viva Charlie!!!
Alfonso Mato