Abriles [de hogano e de antano]
Con abril chegan de novo as flores, os froitos e o cantar de cortexo dos paxaros, mesmo están presentes no pequeno patio máis mal que ben axardinado do meu edificio. Pasa todas as primaveras: repítese o ciclo anual da vida na natureza coma se non pasaran os anos, invitándonos aos humanos, aos mortais, a manter a ilusión de que a nosa existencia rexurda, floreza e frutifique ao igual que o fan plantas e animais. Non lle faltou acerto a T. S. Eliot cando derrubou esa ilusión con aqueles versos cos que comeza o seu poema “A terra baldía” (1922) e que acadaron sona universal: «Abril é o mes máis cruel, fai brotar / lilas en terra morta, confunde / memoria e desexo, revive / irtas raíces con chuvia primaveral». Esa crueldade está moito máis presente é con moita máis intensidade neste abril cando, por dicilo a xeito de colaxe con outros versos do mesmo poema, «aquel que estaba vivo está xa morto / nós que viviamos agonizamos / cun chisco de paciencia» e «pensamos na chave, cada un na súa prisión / pensando na chave confirma a prisión». Si, este abril ten pouco de festeiro e moito daquel triste cantar que Rosalía de Castro cantou en “¿Quen non xime?” e que remataba cunha resignación da que aínda hoxe, con toda a luz e o progreso científico e material que acadou a humanidade nos últimos séculos, non estamos lonxe: «Cand’un-ha peste arrebata / homes tras homes, n’hay mais / qu’enterrar de presa os mortos, / baixá-la frente, e esperar / que pasen as correntes apestadas… / ¡Que pasen!… qu’outras vendrán». É certo que os tempos cambiaron moito. Durante milenios, os humanos invocaron con pouco éxito aos deuses para que os liberasen da peste, da fame e da guerra. Agora mesmo, inclusive os máis insensatos, afrontamos esta pandemia confiando no coñecemento acumulado pola humanidade en todos os campos do saber, que non é pouco. Quero pensar que tamén somos ou seremos máis conscientes da complexidade das nosas sociedades e de que non hai unha solución final para todos os nosos problemas, senón tan só solucións parciais e temporais. Fomos, somos e seremos fráxiles e nos nosos corazóns continuarán aniñando dúbidas, medos e incertezas. Así, coma sempre, teremos que vivir.
Á parte de cruel, Abril ten fama de troleiro e ciclotímico: «A herba máis pequena das plantas / verdea mentiras de bo tempo, / e o ceo, agora gris, agora bo día», cantaba María del Mar Bonet en “Abril”, unha canción do disco gravado en directo no Olympia de París, en abril de 1975. Recordo o tema porque foi un dos que pasou a formar parte, por entón, da banda sonora das nosas vidas, en expresión un tanto esaxerada do meu amigo Luis. A fermosa canción da Bonet estaba dedicada ao Jose Afonso, o grande músico portugués protagonista musical da Revolución dos Caraveis do 25 de Abril de 1974, un acontecemento cos mozos universitarios e rebeldes que daquela fatigabamos as rúas de Compostela recibimos con moita alegría. A caída da ditadura portuguesa aliviou o confinamento político que sufriamos no tardofranquismo porque nos fixo crer na inminente caída do Réxime e mesmo albiscar, aos máis cándidos, un posible contaxio revolucionario. O certo e que aquela foi unha primavera que se alongou varias estacións, un tempo de medos, incertezas, de sen vivir, de camaradas, amores, risas, viños e cancións, de fuxidas políticas á outra beira do Miño, de «Adiós, Inés de Ulloa / me voy para Lisboa, / me apunto de soldado / en la revoluçao» (Jesús Munárriz e Luis Eduardo Aute, “Don Juan, zalzuela modelna”, comedia musical inédita). É verdade que hoxe pintan bastos e mesmo os días felices do pasado son tristes porque, como di Ferlosio, son produto do recordo, pero non por iso deixarei de imaxinar primaveras non persignadas pola cinza, de agardar polo inesperado, pola maxia do mes que me veu nacer, de cantar coa Bonet: «Querido, non esteas triste / se che custa respirar; / se non nos cambiou Marzo / un bo Abril o fará».
Alfonso Mato