No mundo de hoxe, no que a cultura pouco máis é que espectáculo, non resulta raro que incluso os actos institucionais se adornen con presentadora, audiovisuais e música culta. Así sucedeu no que tivo lugar o pasado venres no Parlamento, organizado polo Consello da Cultura Galega e a Fundación Castelao co gallo do 70 aniversario da publicación da primeira edición do Sempre en Galiza: unha xornalista foi a encargada de conducir a sesión e entre discursiño e discursiño e mostra audiovisual, un trío de oboe, clarinete e fagot encargouse de interpretar pezas de corte enxebre e incluso de acompañar ao final un Himno galego cantado con escaso fervor e pouca entoación polo numeroso público que enchía o salón. Como entre os asistentes estaban xentes de todos os colores políticos e todas as familias culturais en harmonía razoable, preguntábame eu, mentres soaba o Himno, quen poderían ser os imbéciles e escuros que non nos entenden, non. E ben sei que a pregunta esencial segue a ser por que os galegos temos un Himno que comeza interrogando e non afirmando. Será cousa da borrosidade que nos caracteriza, segundo teorizou Santiago Lamas.
En 1992, ¡fai 22 anos!, no mesmo salón do Parlamento presentábase a primeira e ata o momento única edición crítica do Sempre en Galiza, elaborada por un grupo interdisciplinar de traballo da Universidade de Santiago composto por historiadores, filólogos, politólogos e sociólogos e coeditada pola propia Universidade e o Parlamento. A edición, non venal, que incluía a transcrición dos cadernos manuscritos que Castelao escribira na mesma época na que elaborou o Sempre en Galiza, pasou case desapercibida no mundo cultural galego, como tamén a segunda edición, que apareceu no 2000. Agora vanse poder ler boa parte dos materiais desa edición na páxina web do Consello da Cultura. Non sei se en formato dixital terá máis éxito. O certo é que o Sempre en Galiza é unha obra que se cita bastante pero que apenas se le e, cando se fai, non son raras as olladas interesadas sobre o texto, as citas e as antoloxías que non incitan a unha lectura directa e sistemática da obra de Castelao ou á necesidade de profundar no seu pensamento, senón que se limitan a empregar as palabras do rianxeiro como xustificantes dunha ou doutra ideoloxía política. Á vista do que pasou o venres pasado no Parlamento, non ten tanta importancia. Semella que a estas alturas o Sempre en Galiza pode pasar de ser a Biblia do galeguismo a converterse nunha das Biblias dos galegos (co permiso do Codex Calixtinus), nun dos referentes culturais de Galicia como comunidade autónoma.
Na celebración do pasado venres non estaban todos os que merecían estar, sobre todo algúns daqueles que traballaron na edición crítica do 92. Non sei se a súa ausencia respondeu a razóns persoais e volitivas ou tivo que ver con esa mala educación tan hispánica e tan galega de ignorar ás persoas que, a pesar de ser protagonistas dun traballo, non pintan nada na vida social, política e cultural da comunidade. Iso de que, fagas o que fagas, se non estás na elite non es ninguén. En calquera caso houbo unha ausencia forzosa, sinalada con xenerosidade por Ramón Máiz, que quixera subliñar aquí, a do meu querido amigo Xan Moreno, un dos colaboradores da edición do 92, que faleceu dous días antes do acto do Parlamento. Non paga a pena dicir que Xan era o mellor especialista no republicanismo galego do XIX e case seguro que un dos grandes entendidos en España na historia e na cultura da Gran Bretaña e dos Estados Unidos contemporáneos. Sei que el non lle daba importancia a esas cousas, que sabía das miserias humanas e practicaba unha tolerancia moi xenerosa incluso cos amigos e colegas ambiciosos de poder. Era, antes que nada, unha boa persoa. Este venres tan institucional botei en falta a súa compaña para fuxir do salón do Parlamento, para tomar unhas cañas e comentar o moito que nos rimos naquelas tardes de comezos dos anos 90, no decanato da Facultade de Xeografía e Historia, lendo en grupo o Sempre en Galiza de Castelao.